Boekrecensie ‘Operatie Raaf’

Wie kent intussen niet het verhaal van Julio Poch, de Nederlands-Argentijnse Transavia-gezagvoerder die tijdens zijn pensioenvlucht werd gearresteerd in Valencia op verdenking van het uitvoeren van dodenvluchten tijdens het Videla-regime? De media berichtten er uitvoerig over, ook ik besteedde er dikwijls aandacht aan, Poch schreef zelf het boek Acht jaar onschuldig vast en onlangs verscheen het boek Operatie Raaf van de hand van het advocatenechtpaar Knoops over de dubieuze rol van de Nederlandse staat in deze zaak.

‘In deze uiterst spannende reconstructie doen Geert-Jan en Carry Knoops op indringende wijze verslag van de juridische strijd die zij jarenlang zowel achter de schermen als in de rechtszaal voerden’, vermeldt de achterflap. Daarmee is niets te veel gezegd. Niet dat het boek leest als een detective of een roman. Meermaals is het nodig een passage te herlezen, niet vanwege een ongelukkige formulering of een juridische taaiheid maar om de verstrekkende ernst ervan tot je te laten doordringen.

Kwalijke rol Nederlandse overheid

Hoe bekend het verhaal van Julio Poch ook is, toch zal menigeen de titelkeuze van deze uitgave er niet mee in verband brengen. De titel is echter gebaseerd op de naam die de Nederlandse justitie gaf aan het dossier van Julio Poch, namelijk ‘Raaf’. In de Egyptische mythologie staat de raaf symbool voor het kwaad. ‘Mocht Justitie de naam inderdaad op deze wijze hebben willen gebruiken, dan zal dit boek uitwijzen dat deze geheel misplaatst is geweest, met name gezien de rol van de Nederlandse staat in deze hele affaire’, aldus het advocatenechtpaar dat van begin af aan overtuigd was van Julio’s onschuld. Toen beide strafpleiters zich eenmaal met zijn zaak gingen bezighouden stelden zij niet alleen alles in het werk om de waarheid aan het licht te brengen ter zake de onterechte verdachtmaking van de oud-vlieger. Ook de kwalijke rol van de Nederlandse overheid stelden zij minutieus en met succes aan de kaak. In die zin zijn vooral de volgende woorden in het boek veelzeggend: ‘Vergeet niet (…) dat de meeste mensen de moed opgeven of gewoon het geld niet hebben om jarenlang door te procederen. Daar speculeert de overheid op. Niet eerlijk, maar zo werkt het nu eenmaal wel.’

Verkapte uitlevering

De bemoeienis van het echtpaar Knoops met Julio’s zaak begon eind december 2009 met een telefoontje van zoon Andy met het verzoek om zijn vader bij te staan. Het kort geding dat Julio tegen de Nederlandse staat had aangespannen ter zake zijn uitlevering aan Argentinië was kort daarvoor verloren. Over de onrechtmatige verkapte uitlevering van Poch valt in dit boek het nodige te lezen. Onder andere dat de commissie-Machielse, ingesteld door de Minister van Justitie, volledig voorbijging aan de essentie hiervan: ‘Het betrok de stelling dat er geen sprake was geweest van verkapte uitlevering omdat Julio niet door Nederland was uitgezet en dat men hem ook niet had uitgelokt om naar Spanje te vliegen op 22 september 2009. Om die reden was het verstrekken van vluchtgegevens niet aan te merken als verkapte uitlevering, aldus Ferdinandusse (Officier van Justitie, LK) en de commissie. Deze uitleg van de commissie creëerde een vrijbrief voor landen om eigen onderdanen via een achterdeur aan andere landen uit te leveren zonder dat vaststond wat de waarborgen waren voor een eerlijk proces. Daarmee werd de eigen burger ook recht op bescherming ontnomen.’

Handgebaar

Het boek geeft meer voorbeelden van misleiding, zowel door de overheid als door de getuigen à charge. Zo kwam in de verhoren van opgeroepen vliegers steeds weer het handgebaar aan de orde dat Julio naar zeggen van Edwin Reijnoudt Brouwer tijdens het inmiddels berucht geworden Bali-diner in 2003 had gemaakt om te illustreren hoe mensen in zee werden gegooid. In de uitzending van Pauw & Witteman van 12 januari 2011 deed Reijnoudt Brouwer het eveneens voor, vergezeld van de woorden: ‘Hij keek me aan en deed strak met die hand zo, tjakka! Dan hoef je niet na te denken over wat hij daarmee bedoelt.’ Op de uitleg die vervolgens werd gevraagd verklaarde hij: ‘Dit is een horizontaal vliegtuig en dit is een vliegtuig op zijn kant.’ Niet alleen maken alle ondervraagde vliegers er korte metten mee dat dit zo niet werkt, ook geven alle verhoorde tafelgenoten aan dat gebaar helemaal niet te hebben gezien.

Tafelgenoten

‘Rechter Torres is in december 2008 naar Nederland gekomen en heeft toen Weert, Engelkes, Reijnoudt Brouwer en Wiedenhoff, een andere piloot van Transavia die op Bali aanwezig was geweest bij het diner, gehoord’, schrijft het advocatenechtpaar. Elders in het boek wordt de aanwezigheid van Wiedenhoff tijdens dit diner nogmaals genoemd. Ten onrechte. Immers, niet Jeroen Wiedenhoff maar Fred van Heukelom en Chris Duijker waren even als Tim Weert en Edwin Reijnoudt Brouwer tafelgenoten van Poch. Wiedenhoff, die via de met hem bevriende Reijnoudt Brouwer als getuige in de zaak Poch verzeild raakte, vloog op 18 april 2005 voor het eerst met Poch en sprak zich uit over het gesprek dat beide mannen tijdens deze vlucht hadden gevoerd.

Verhoren

De zogeheten januari-verhoren die in 2011 plaatsvonden krijgen uitgebreid aandacht: voor elke opgeroepen getuige is er een afzonderlijk hoofdstuk. Zeker de verhoren van de tafelgenoten bij het Bali-diner boeien van het begin tot het eind. Idem het verhoor van de zevende getuige die in het hoofdstuk abusievelijk als zesde getuige wordt opgevoerd. Enkele verzinsels van de twee kroongetuigen Tim Weert en Edwin Reijnoudt Brouwer worden hier stuk voor stuk op meesterlijke wijze ontzenuwd.

Slechts twee pagina’s zijn gewijd aan de verhoren van 18 en 19 november 2019 met Michael Meijer, voormalig CEO van Transavia, en August Schram, teamleider bij het landelijk parket van het team Internationale Misdrijven. Zo beknopt had de weergave van de verhoren van de vijfde en zesde getuigen in de januari-verhoren van 2011 ook wel mogen zijn.

Hogere belangen

In de trits getuigen die in het boek de revue passeren mis ik emeritus hoogleraar Theo van Boven. De vierde getuige Hendrik-Jan van Overvest, destijds collega van Julio Poch, bracht hem ter sprake, omdat het verhaal ging dat het advies om een klacht tegen Poch in te dienen bij Van Boven vandaan kwam. De professor zou Jeroen Engelkes, destijds assistent chef-vlieger bij Transavia (en niet chef-vlieger zoals in het boek wordt gesteld), zelfs hebben gefeliciteerd ‘met zijn moed om aangifte te doen’. Van Boven duikt nogmaals op in het boek, dan vanwege zijn uitlating eind 2018 in een uitzending van Argos dat er in de zaak Poch mogelijk ook ‘hogere belangen’ speelden, waarmee gedoeld werd op het koningshuis. Helaas is over het in januari 2019 geplande verhoor in het boek geen letter terug te vinden.

Belang koningshuis

In het allerlaatste hoofdstuk wordt ingegaan op het mogelijke belang van het koningshuis. Op 12 januari 2001 was er aangifte gedaan tegen Jorge Zorreguieta, de vader van de vrouw waarmee Willem-Alexander op het punt stond zich te verloven. Met het huwelijk van de kroonprins met Máxima in het verschiet, besloot de top van het Nederlandse OM de aanklacht van tafel te krijgen. Liesbeth Zegveld, op dat moment de advocaat van de aangever en later van de getuigen à charge in de zaak tegen Julio , zei hierover dat de aangifte op deze wijze ‘uit de weg werd geruimd’. Jorge Zorreguieta hoefde in Nederland niet meer voor arrestatie te vrezen en het huwelijk tussen Willem-Alexander en Máxima kon vervolgens zonder kleerscheuren plaatsvinden. ‘Deze blootgelegde feiten wijzen wederom op een ernstige vorm van misbruik van recht’, schrijft het echtpaar Knoops. ‘Het is pijnlijk om met de wetenschap van nu, zoals neergelegd in de documentaireserie (bedoeld wordt Het porseleinen huwelijk, LK) ‘te moeten stellen dat de Nederlandse overheid alles in het werk heeft gesteld om kennelijk het koningshuis te ontzien, uit angst voor een strafproces tegen Julio Poch, waarin mogelijk de naam van Zorreguieta zou opkomen.’ Om goed in beeld te krijgen wat dat alles inhield, is het van belang het boek Operatie Raaf zelf te lezen.

Gechanteerd

‘We hebben in onze praktijk nog nooit meegemaakt dat er door onze gezagsdragers vrijwillig wordt toegegeven dat er fouten zijn gemaakt in de keten van overheidshandelingen. Steeds moet er daarvoor een rechtszaak aan te pas komen om de staat te dwingen onrecht te herstellen. Dat is voor elke cliënt een zware gang, nog afgezien van het feit dat de meesten daarvoor geen geld hebben’, memoreren Geert-Jan en Carry Knoops. Dat zij Julio Poch twaalf jaar bijstonden zonder daarvoor nauwelijks enige financiële genoegdoening te krijgen (de door wijlen Dirk Lokhorst opgerichte stichting Foundation Justice for Julio Poch <FJJP> kon dankzij donaties soms wel een bedrag overmaken, LK), is zonder meer bewonderenswaardig. Evenals dat Geert-Jan al die jaren waarin Poch gevangen zat elke maandag met hem belde. Zo ook dat hij zich niet liet chanteren door een telefoontje van de heer Van Leeuwen, hoofd Circulaire Zaken, dat het kantoor van Knoops er op persoonlijke titel erg last van zou krijgen en ze hun handen van de zaak Poch zouden aftrekken als hij zich nadelig zou uitlaten over het ministerie.

Geofferd ten gunste van een ander

Op 8 december jl. werd prinses Amalia officieel binnengeleid in de Raad van State. Ze zei daarover: ‘Ik realiseer mij hoe weinig ik pas weet over de taken van de overheid, de beoordeling van wetten, het functioneren van het bestuur en de functie van de rechter.’ In navolging van haar grootmoeder verklaarde ze tegenover de leden van deze raad dat ze, bewust van haar verantwoordelijkheid, zal trachten een goede leerling te zijn. Zeker haar raad ik het boek van het advocatenduo Knoops ten zeerste aan als studiemateriaal, waarbij het aan haar is grondig te reflecteren over een van de slotconclusies in het boek: ‘Zo’n ernstige schending van het recht, waardoor de ene mens wordt geofferd ten gunste van een ander… dat zou nooit meer mogen gebeuren.’ Hoe Julio Poch deze opoffering beleefde kan ze daarbij uitgebreid lezen in het boek dat hij zelf over zijn 2990 dagen durende gevangenschap schreef: Acht jaar onschuldig vast.

Klik hier voor een reactie van Knoops’advocaten.