‘Voor jou vind ik het het ergste. Ik moet een punt zetten, jij een komma. Jij hebt twee keer verdriet.’ Dat zei mijn man in de laatste dagen van zijn leven tegen mij. Hij stierf als gevolg van een kankerproces, net als de filosoof René Gude.
Ook Gude realiseerde zich het verdriet van zijn nabestaanden zeer wel, getuige een uitspraak als: ‘Onze neiging is heel erg in te zoemen op degene die ziek is en doodgaat en die daardoor heel erg zielig is. Maar degene die doodgaat is eigenlijk niet het probleem. Dat durf ik te zeggen als degene die binnenkort doodgaat. De mensen eromheen, die hebben veel meer problemen.’
Een antwoord op de vraag of er leven na de dood is, gaf Gude eveneens: ‘Jullie zijn het leven na mijn dood.’
Dorothee Sölle, een theologe die ook niet meer in leven is, refereerde er ook aan dat het leven zou doorgaan na haar dood. Zij zei: ‘Ik drink niet meer, maar de wijn van de broederschap wordt nog gedronken.’
Over doodgaan zei Gude: ‘Sterven is doodeenvoudig. Iedereen kan het.’
In datzelfde licht heb ik het verlies van iemand aan de dood wel eens vergeleken met het mes van de chirurg: vlijmscherp en brandschoon. Doodgaan als gevolg van een ziekte of ongeluk is immers inherent aan het leven, vroeg of laat ondergaat iedereen dat lot. De nabestaanden ervaren de leegte, maar vinden uiteindelijk toch troost bij de goede herinneringen. Dankbaarheid voor wat je voor elkaar hebt mogen betekenen, is wat rest.
Bij een verlies aan het leven, zoals in geval van een echtscheiding, is er de pijn van het falen. De goede momenten die er ooit toch echt wel waren, worden overschaduwd door misverstand, teleurstelling en erger. Het is moeilijk om wonden te genezen die zijn aangebracht met een bot, kartelig, roestig en besmeurd mes.
Aan dit alles moet ik denken nu het ernstige vermoeden bestaat dat copiloot Andreas Lubitz, de Airbus A320 van Germanwings opzettelijk heeft laten neerstorten.
Als deze vlieger inderdaad de 149 mensen die bij hem in het toestel zaten de dood in heeft gejaagd, betreft het geen zaak meer van misgegaan maar van misgedaan. Het mes waarmee in dat geval in acht minuten tijd 149 levensdraden werden doorgesneden, was dan wel degelijk bot, kartelig, roestig en besmeurd.
Volgens zijn ex-vriendin zou Lubitz hebben rondgelopen met de gedachte ‘een spectaculair gebaar te maken waardoor iedereen zich zou herinneren wie hij was.’
Geen idee of die ex dat zegt als gevolg van alles waarmee haar goede herinneringen aan haar voormalige lief worden overschaduwd. Maar misschien heeft ze het hem echt horen zeggen.
Mark David Chapman wilde ook graag in de schijnwerpers staan en beroofde daarom de voormalig Beatle John Lennon van het leven. Chapman hoopte hiermee op roem. Zijn naam heb ik moeten googelen.
Moord gaat relationeel gezien altijd gepaard met een bot, kartelig, roestig en besmeurd mes, los van wat daadwerkelijk als moordwapen wordt gebruikt. Dat maakt alles wat er achter de komma komt te staan voor de nabestaanden van degenen voor wie er een punt is gezet, extra problematisch.
Als het vermoeden juist is dat Lubitz de Airbus opzettelijk heeft laten crashen dan hechtte deze vlieger niet alleen totaal geen waarde aan het leven van de mensen met wie hij in dit toestel zat, maar evenmin aan dat van de nabestaanden, zijn eigen ouders incluis.
Robert Tansill Oliver die zelf zijn zoon verloor als gevolg van deze luchtvaartramp, is met die ouders zeer begaan.
‘Wat moeten zij wel niet voelen?’, zei hij voor de camera van NBC News. ‘Hoeveel pijn moet het hen wel niet doen?’ Gerechtelijke stappen ondernemen wil hij niet. ‘We moeten er zijn om elkaar troost te bieden’, is zijn uitgangspunt.
Daarmee heft hij het glas met de wijn van de broederschap.
Alle respect.
Niet uit elkaars genade vallen.
In het gewone leven ontbreekt het nog al eens aan de gevoelens van broederschap. En daarbij denk ik niet alleen aan de gek die het onlangs presteerde om op Facebook te berichten dat alle Airbussen uit de lucht mochten vallen omdat hij die toestellen meer dan lelijk vindt.
Ik denk vooral ook aan de steeds groter wordende tegenstellingen tussen arm en rijk.
En in het specifieke geval van deze verschrikkelijke crash aan de wurgleningen die veel jonge piloten nekken.
Het gegeven dat mensen, vaak jonge mannen, zich gaandeweg manifesteren als gevoelloze misdadigers, is de keerzijde van de individualistische glamour-maatschappij die steeds vaker alleen maar lijkt te gaan voor het gelikte plaatje. Deze personen ontwikkelen een dusdanige afstand en afkeer van mensen en organisaties, dat ze op een gegeven moment voelen dat zij niets meer te verliezen hebben.
Het enige wat deze lone wolves willen is een breed podium voor hun pijn en frustraties. De gevolgen die hun daad heeft voor anderen doet hen niets. Zij denken niet aan komma’s, zij denken enkel nog aan het maken van hun eigen punt.
Als Lubitz daadwerkelijk verantwoordelijk is voor het verongelukken van de Airbus, is het niet alleen zaak de aandacht te richten op de organisatie in de cockpit. Het is vooral zaak de tweedeling een halt toe te roepen, niemand uit te sluiten om lekker van de wijn van de broederschap te kunnen drinken.
Misschien ook goed om te weten: op de miljoenen vluchten die sinds de tachtiger jaren zijn uitgevoerd is dit mogelijk de zesde keer dat een vlieger bewust op de dood aan stuurde.